نرگس زرد

نرگس pseudonarcissus که به عنوان Lent lily نیز شناخته می شود یک گیاه گلدار چند ساله از خانواده آماریلیاسه است. این گل رنگ زرد کم رنگ با ترومپت مرکزی تیره تر دارد.برگ های آن باریک و بلند ، کمی مایل به رنگ خاکستری میباشد.

این گونه بومی اروپای غربی از شرق اسپانیا و پرتغال به آلمان و شمال انگلستان و ولز است. این گل که معمولا در باغ ها پرورش داده میشود در بسیاری از دیگر نقاط اروپا نسز یافت میشود. این گیاهان به صورت وحشی در جنگل ، علفزار و بر روی زمین های صخره ای رشد می کنند. در بریتانیا، جمعیت بومی قابل ملاحظه ای از این گونه از قرن 19 به بعد به علت توسعه کشاورزی، کاهش یافته است. در آلمان در سال 1981، آگاهی ملی برای حفاظت از wildflowers موضوع مبارزات انتخاباتی بود.

تعدادی زیادی زیر گونه از نرگس زرد وحشی وجود دارد اما تعداد دقیق آن با توجه به نویسندگان مختلف، متفاوت است.زیر گونه Tenby daffodil obvallaris, از معروفترین آنهاست که هم اکنون به صورت وحشی در جنوب غربی ولز وجود دارند.

نرگس گل ملی کشور ولز میباشد.

زادگاه طبیعی نرگس زرد در استان خوزستان از روزگاران کهن، شهرستان بهبهان بوده است و تاریخچه بهبهان نشان می‌دهد که انبوهی گل‌ها بقدری زیاد بوده که از پشت‌بام خانه‌های شهر به راحتی رنگ یکپارچه و طلایی آنها قابل مشاهد بوده و از فواصل بسیار دور از شهر، بوی عطرآگین آنها به مشام هر رهگذری می‌رسیده است.

یکی از قدیمی‌ترین نرگس‌زارهای طبیعی ایران و منطقه زاگرس در استان خوزستان و شهرستان بهبهان است که قدمت آن به قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد و مساحت آن 500 تا 700 هکتار و از میدان بیدبلند فعلی تا منطقه تنگ تکاب و حتی کردستان بهبهان گسترده بوده است. نرگس‌زار بهبهان هم‌اکنون نیز از جمله مناطق مهم و باسابقه رویش و پرورش گل نرگس بوده و از نرگس‌زارهای طبیعی و معروف ایران محسوب می‌شود. حدود 35 تا 40 سال قبل بخش وسیعی از زمین‌های اطراف نرگس‌زار فعلی پوشیده از گل نرگس بوده که متاسفانه با مکانیزه شدن کشاورزی، تصرف اراضی برای کشت غلات، خارج ساختن پیازهای نرگس و خروج غیر‌مجاز آنها به استان‌های دیگر، بخشی وسیع از این گلزارها که یک سرمایه ملی نیز است، از بین رفته است. هر چند که در سال‌های گذشته با تلاش و پیگیری‌های اداره منابع طبیعی بهبهان، گلزار فعلی که مساحتی حدود 20 هکتار دارد، ملی شده و عملیات مراقبت، نگهداری و احیای آن صورت گرفته است.

سوخ نرگس زرد حقیقی و پوشش‌دار است که چندین سال متوالی گل داده و هر سال نیز درشت‌تر میشود. دارای برگها باریک سبز تیره هستند و زیر برف هم رشد میکنند.

نرگس در حالت عادیدر روزهای آخر سال و اوایل بهارگل میدهد. ولی میتوان فصل گل را چند ماه پیش انداخت. اگر در پاییز کشت شود در بهار گل میدهد.

سوخکها معمولا در سال سوم عمرشان گل میدهند. پیازها را میتوان ۳ تا ۴ سال در زمین نگهداری کرد.

گیاه نرگس به سرما مقاوم است و در مقایسه با زنبق، حساسیت کمتری به یخبندان دارد ولی نسبت به لاله و سنبل حساس‌تر است. خاک مناسب آن خاک لومی سرشار از مواد آلی است. خاک با pH کمی اسیدی را دوست دارد (بین ۶ تا ۷) ولی در زمینهای زیاد اسیدی باید به خاک آهک اضافه کرد. در محل آفتابگیر باید کشت شود. سوخ آن به سرما مقاوم است و هر ۳ تا ۴ سال میتوان سوخ را از خاک خارج کرده و سوخک را جدا کرد. خاکی که نرگس در آن کشت شده باید مرطوب باشد. ولی چنانچه آب فراوان دریافت کند، بیشتر برگ تولید کرده و به گل نمیرود. برای به گل رفتن بهتر است گیاه کمی خشکی ببیند.

پس از گلدهی برای بزرگ شدن سوخ‌ها باید از کودی با نیتروژن کم و پتاسیم زیاد استفاده کرد. باغچه‌های نرگس را باید وجین کرد و این عمل در فصل پاییز و پیش از رشد برگها انجام میشود. در بهار نیز به نحوی که برگهای سبز نرگس صدمه‌ای نرسد میتوان علفهای هرز را وجین کرد.

گلهای بریده را در دمای صفر تا یک درجه سانتی‌گراد به مدت ده روز و در دمای ۳ تا ۴ درجه‌سانتی‌گراد به مدت ۸ روز میتوان نگهداری کرد.

دمای بالای ۱۸ درجه سانتی‌گراد پس از مرحله گردن غازی موجب ناهنجاری شکل گل میشود.

انواع نرگس را با بذر و جداکردن پیازچه‌ها (سوخک‌ها) زیاد میکنند. روشهای فلس دوقلو (فلس جفتی) یا قاشق برداری نیز به کار گرفته شده‌است.

برای کاشت در گلدان میتوان از خاک سبک استفاده کرد. پیازها را در گلدان طوری میکارند که نوک آن نزدیک به سطح باشد. چند روزی پس از کاشت در محل تاریک یا سایه سنگین قرار میدهند تا ریشه بدهند. سپس آنها را در شاسی گرم یا نیم گرم یا گلخانه معتدل گذاشته و تا موقع گلدهی که اوایل زمستان است از آنها مراقبت میکنند. ممکن است پیازها درشت نرگس را مانند سنبل در ظروف مملو از آب نیز کشت کرد و از آن گل خوبی به دست آورد.

در روش فلس دوقلو، پیازهایی که در اندازه‌ گلدهی هستند به صورت طولی به ۸ یا ۱۶ قسمت تقسیم میشوند به طوری که هر قسمت بخشی از صفحع پایه‌ای را داشته باشد. این قطعات را دوباره به بخشهایی که یک جفت فلس دارند تقسیم میشود به طوری که هر کدام دارای بخشی از صفحه پایه‌ای باشد. این قطعات را در کمپوست، خاک اره، سبوس و مواد مشابه به بتواند رطوبت و هوا را در خود نگه دارند، قرار می‌دهند که در دمای ۲۰ درجه سانتیگراد پس از ۹۰ روز پیازچه‌ها ظاهر میشوند. سیستم قاشق برداری (چیپ سازی) سیستم ساده شده‌ای از روش فلس دوقلو است و در این روش پیازها به چند قطعه تقسیم میشوند و هر قطعه (Chip) دارای چندین فلس است.

پیازها را در پاییز از خاک خارج کرده و پس از تمییز کردن و درجه‌بندی انبار میکنند. پیازها نباید آفتاب بخورند و باید آنها را در انبار خشک و تهویه‌دار نگهداری کرد. دمای انبار بسته به گونه، از ۱۷ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد متفاوت است. پیاز انواع Tazetta در دمای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد و پیاز انواع دیگر نرگس در دمای ۱۷ درجه سانتی‌گراد انبار میشود. اگر در انبار نگهداری پیاز، اتیلن وجود داشته باشد باعث سقط جوانه گل و یا گلدهی غیرعادی میشود. 

گل نرگس را به هدف گل بریده، در زمان کج شدن گردن آن به مرحله گردن غازی یا گردن مرغابی (Goose-neck) باید برداشت کرد. ترشح موادی از ساقه گل نرگس برای سایر گلهای بریده مضر است و نباید نرگس را با رزها، میخک، فریزیا و لاله در یک گلدان قرار داد. 

مانند همه گونه نارسیس، نرگس زرد حاوی ماده سمی alkaloid lycorine، اغلب در گل و همچنین در برگ است. از این رو آنها هرگز نباید خورده شوند.